Lavanta Bakımı ve Yetiştirilmesi – Ev Terapisi

Lavanta (Lavendula spp.), gri-yeşil yaprakları, dimdik uzayan çiçekleri ve derli toplu çalı görünümüyle yaygın olarak bilinen, hoş kokulu, çok yıllık bir bitkidir. Anavatanı Avrupa olan lavanta ilkbahar aylarında, don tehlikesi geçtikten ve toprak ısındıktan sonra ekilebilir. Ortalama bir hızla büyüyen bu eşsiz bitkinin boyu her yıl birkaç santim daha uzar.
Lavanta gülden tutun da lahanaya kadar bahçedeki her bitkiye mükemmel bir şekilde eşlik edebilir. Geyiklerin pek hazzetmediği, rayihalı, gri otlardan biri olan lavanta çiçek tarhlarında sahte tuzak işlevi de görebilir. Lavantanın kedi-köpek gibi evcil hayvanlar için zehirli olabileceği unutulmamalıdır.

Lavanta Bakımı

Çoğu bitki için olduğu gibi lavantayı yetiştirirken iyi bir iş çıkarma konusundaki başarınız hem sahip olduğunuz şartlara hem de tercih ettiğiniz türlere bağlıdır. Lavanta bitkileri çok çeşitli şartlarda büyüyebilirler; ancak ılıman, iyi drene edilmiş toprak ve tam güneş, serpilmeleri için elzemdir.

Lavanta, günde en az 6-8 saat güneş ışığına ihtiyaç duymaktadır. Sıcak ve orta derecede kurak iklimler, yumuşak kışlar ve güneşli yazlar lavanta bitkisi için en ideal yetiştirme ortamları olacaktır. Lavanta bitkisi; ilkbahar-yaz başlarında ortalama 20 ila 30 derece sıcaklıkların yaygın olduğu Akdeniz iklimlerinde yerel yetiştiriciler tarafından yetişmektedir.
18 derecenin üzerindeki toprak sıcaklıkları lavanta bitkilerinin hasatlarından sonra büyümelerini ve yeniden filizlenmelerini teşvik eder.
Yüksek nem oranı, lavanta bitkilerinde mantar hastalıklarının gelişimini tetikler. Aşırı yaz sıcaklıkları ise ürünlerin kalitesini (çiçek sapları, uçucu yağ) olumsuz yönde etkiler.
Her şeyi doğru yapmanız ve lavantanızın halinden memnun görünmesi durumunda dahi bitkinize veda etmeniz gerekebilir; zira bu türün uzun ömürlü olmadığı ve çoğu lavanta bitkisinin 10 yıl ya da daha kısa süre içerisinde solmaya başladığı bilinmektedir. Yıllar boyunca mahsul toplamak için yeni bitkiler ekmeye devam edebilirsiniz. Lavanta bitkileri genellikle sorunsuzdur; ancak toprakları fazla ıslak kaldığında yaprak lekelerine veya kök çürümesine rastlanabilir. Buna ek olarak, kış aylarında toprakları fazla ıslak kalan çoğu bitki çürüyecektir.

Işık

Lavanta bitkileri tam güneş ışığında güzelce serpilirler. Çok sayıda tomurcuk açmalarının ve iri, tam boy çalılar haline gelmelerinin en iyi yolu da budur zaten. Gölgenin fazlasına, hatta birazına bile pek tahammülü olmayan bu bitkilerin, bahçede veya çiçek tarhında ağaçların ya da diğer heybetli bitkilerin gölgesinde büyüyebilecekleri bir yere dikilmemeleri gerekir.

Toprak

Zayıf toprak bitkinin daha yüksek oranda yağa kavuşmasını ve daha hoş kokmasını sağlayacaktır. Bu nedenle, organik madde ve gübre konusunda ihtiyatlı davranmanız iyi bir fikir olabilir. Lavanta bitkileri kuruya yakın, iyi drene edilmiş toprakları yeğlerler. Dolayısıyla, sıradan bir toprak karışımı kullanmayı düşünüyorsanız ideal drenaj düzeyi için karışımınıza muhakkak biraz kum ekleyin. Alkali ya da mümkünse kireçli toprak lavantanızın kokusunu daha belirgin kılacaktır. PH değeri 6.5’in altında olan topraklar ise bitkinin ömrünü kısaltabilir.

Sulama

Lavanta, toprağına güzelce yerleştiği sürece kuraklığa karşı son derece dayanıklı olan, dirençli bir bitkidir. Lavantanızı ilk büyüme döneminde düzenli olarak sulamayı ihmal etmeyin. Çok geçmeden, bitkiniz uzun süreli kuraklığa dayanıklı hale gelecektir. Nitekim fazla sulama mantar hastalıklarına ve kök çürümesine sebebiyet verdiği için gereksizdir de.

Isı ve Nem

Lavanta hemen her sıcaklıkla idare edebilir ve bu bitkiyi genellikle soğuktan ziyade rutubet öldürür. Rutubet kış aylarında köklerin sulanmasıyla veya yaz aylarının fazla nemli geçmesiyle tehdit edici olabilir. Şayet nem probleminiz varsa bitkilerinizin aralarında hava akışına olanak sağlayacak şekilde yeterli alan bırakmanız elzemdir. Çalılarınızı mutlaka güneşli yerlere dikmeniz de aynı derecede önemlidir. Lavantalarınızı bir taşın ya da tuğla duvarın yanına dikerek kışın kuvvetli esen rüzgârlardan koruyabilirsiniz; zira bu tür yapılar bitkilerinizi soğuktan koruyacağı gibi onların sağlam kalmalarını da mümkün kılacaktır. Toprağın kış boyunca sürekli olarak donup çözüldüğü bir yerde yaşıyorsanız kökleri korumak adına toprak başlangıçta donduktan hemen sonra onu bir kat malçla destekleyebilirsiniz.

Gübre

İlk dikim esnasında fidelerinizi dikeceğiniz deliğe bir avuç dolusu organik gübre koymanız yararlı olabilir. Bunun haricinde, lavantaları beslemeniz gerekmez. Hatta, gübrelemek lavantanızın güzelliğine ve gücüne gölge bile düşürebilir.

Türkiye’de Lavanta Nerede Yetiştirilir?

Türkiye’de lavanta bitkisi yetiştiriciliği; Edirne, Çanakkale, Burdur ve Isparta’da yapılmaktadır. Lavanta bitkisinin ne kadar Akdeniz iklimi bitkisi olduğu bilinse de; Ege, Marmara, İç Anadolu gibi bölgelerde de lavanta yetiştirilmesi mümkündür.

Lavanta Çiçeği Anlamı

Tüm süs bitkilerinde olduğu üzere lavantalar da rengine göre belli anlamları içermektedir.
Beyaz renkli lavantalar; güzelliği, sadeliği ve yenilenmeyi simgeler.
Mor renkli lavantalar ise; ihtişam, gösteriş ve gücün sembolü olarak belirtilebilir.
Çiftler birbirine lavanta hediye ettiğinde; bağlılık ve sadakat gibi anlamlara sahiptir.

Lavanta Tohumu

Lavanta tohumu, iyi muhafaza edilmiş bir önceki seneden ya da çok daha önceki yıllardan kalan kurumuş lavantadır. Aslında lavanta tohumu, lavanta bitkisinin kendisidir.

Lavanta Tohumu Nasıl Elde Edilir?

Lavanta tohumu, lavantanın hasat sonunda bir kısmının tohuma bırakılması ile elde edilir. Hasat sonunda tohuma bırakılan lavantalar en iyi şekilde kurutulur. Böylece lavanta tohumu bir sonraki ekim dönemine kadar hazır olmuş olur.

Lavanta Türleri

Lavantanın, her biri ayrı ayrı cazip ve etkileyici görünen pek çok türü mevcuttur. En popüler türlerden bazıları şunlardır:

İngiliz Lavantası (Lavandula angustifolia): “Munstead” adı verilen, mavi-mor tonlarda çiçekleri ile hemen herkesin aşina olduğu, sıradan bir kültivarı, “Hidcote” denilen, koyu mor renkli çiçekleriyle ünlü bir kültivarı, “Jean Davis” adı verilen, uçuk pembe çiçekleriyle göz dolduran, eşsiz bir kültivarı da içeren birkaç kültivara sahip bir türdür.
Lavandin (Lavandula x intermedia): “Provence” adı verilen, bilhassa kuruyup solduğu bilinen bir kültivarı, “Grosso” denilen, hastalıklara karşı son derece dayanıklı, sıradan bir kokuya sahip olan kültivarı da içeren birkaç tane kültivarı olan türdür.
Püsküllü Lavanta(Lavandula dentata): Çok hafif kokulu olan, yoğun, mor-mavi tonlarda çiçekler açan, gür, yayılıcı bir çalı türüdür.
Fransız Lavantası (Lavandula stoechas): Hoş kokulu, koyu mor renkli çiçekleriyle herkesi büyüleyen, derli toplu ve gür bir görünüme sahip olan, şahane bir Akdeniz türüdür.

Budama

Lavanta bitkilerini çiçeklerinin toplanmasıyla düzenli olarak budamak mümkün olsa da bitkinizi zarif biçimini koruması ve büyümeye devam edebilmesi açısından ilkbaharda az da olsa budamanız önerilir. Uzun boylu türlerin yaklaşık olarak üçte biri budanabilir. Kısa boylu türlerin ise 5-10 santimetrelik kısımları veya son büyüyen kısımları budanabilir.
Lavantanın kışın kökten uca kuruyacağı bir bölgede yaşıyorsanız bitkinizin tabanında yeni yeni büyümekte olan yeşil kısımlara rastlayana kadar onu budamamalısınız. Bitkinizle söz konusu mevsimde gereğinden fazla uğraşırsanız bitkiniz büyümekten vazgeçebilir.

Mahsul Toplama

Lavantanın bu kadar değerli bir bitki olmasının temel sebebi, çiçeklerinin kurutulduklarında bile rayihalarını korumalarıdır. Kurutma konusunda en iyi sonucu elde etmek için tomurcuklar açmaya yüz tuttuğunda çiçekleri toplamanız gerekir. Ardından, çiçekleri kuruyuncaya kadar küçük demetler halinde, yeterli hava sirkülasyonuna sahip, ılıman bir yere baş aşağı asın. Büyüleyici ve hoş kokulu olmalarının yanı sıra lavanta çiçekleri yenilebilirdir de. Taze taze salatalarda tüketilebilecekleri gibi çorbalara ya da yahnilere katılabilir, çeşni olarak kullanılabilir, kurabiyelerin içine koyulabilir veya çay olarak kaynatılıp içilebilirler. Makul bir miktar kullanmanız yeterli olacaktır; zira azıcık lavanta aroması epey etkilidir.

Lavantanın Çoğaltılması

Lavanta bitkilerini çoğaltmanın en iyi yolu ya saplarını belli bir büyüme evresinde koparmak (sürgünlerin yumuşak, esnek uçları) ya da olgunlaşmış kısımlarını budamaktır (odunsu sapları olan sürgünlerin belli bölümlerini budamak). Birinci yöntem ilkbaharda uygulanabilir, ikinci yöntem ise sonbaharda. Her iki işlem de birbirine benzer süreçlerle gerçekleştirilir. İşte, lavantanızı çoğaltmak için izlemeniz gereken adımlar:

Keskin bir bıçak yardımıyla bitkinizin sağlıklı görünen bir sürgününden 7,5 santimlik bir kesik alın. Sapları, yaprak düğümünün yer aldığı yumrunun hemen altından kesin. Sapın en altındaki 5 santimlik bölümünde yer alan yaprakları koparın ve alt kısmındaki yüzeyi diğer tarafa doğru kazıyarak çıkarın.
Küçük bir saksı edinip saksının içini az miktarda su ile nemlendirilmiş bir toprak karışımıyla doldurun.
Kesik kısmın soyulan tarafını köklendirme hormonuna batırın. Ardından, karışımın içine gömün.
Saksının üzerine streç film geçirip mümkünse doğu ya da güney cepheli, bol miktarda, dolaylı ışık alan bir yere koyun. Sap kesme yönteminde köklenme iki ila dört haftayı bulur; odunsu, olgun kısımların budanması ile uygulanan yöntemde ise bu süre biraz daha uzayabilir.
Köklerin oluşmaya başladığını fark ederseniz saksının üzerindeki streç filmi kaldırıp onu tekrardan güneşli bir yere koyun.
Bitkinizi haftada bir defa %25 oranda seyreltilmiş sıvı gübreyle besleyin.
İki-üç hafta sonra bitkiyi bahçeye veya standart bir toprak karışımıyla dolu, daha geniş bir saksıya alabilirsiniz. Ticari toprak karışımlarında bitkinizi canlı tutmaya yarayacak kadar besin bulunur. Böylece, onu daha fazla gübrelemeye gerek duymazsınız.

Saksıya Dikme ve Saksı Değişimi

Bitkinizi bahçeye dikme imkânına sahip değilseniz onu saksıda yetiştirip güneş alan yerlere sırayla taşıyabilir, hatta kışın içeriye alabilirsiniz. Lavanta geniş, yayılıcı bir kök sistemine sahip olmasına rağmen dar yerlerde büyümeyi tercih eder. Kök yumrunun beş-on santimetre kadar yayılabileceği genişlikte bir saksı yeterli olacaktır; zira fazla geniş bir saksı tercih etmek aşırı rutubete davetiye çıkarmaktan başka işe yaramaz.
Saksınızın drenaj için tabanında bolca deliği olması elzemdir. Nitekim, kök çürümesi, lavantaların deneyimlediği birkaç problemden biridir. Buna ek olarak, lavantanızı, topraktaki fazla nemi atmasına ve sulu kalmamasına destek olacak kil ya da toprak bir saksıya dikebilirsiniz. Dikim için gevşek, topraksız bir karışım tercih etmeli ve saksıda büyüyen lavantaların bahçede büyüyenlere kıyasla daha fazla su isteyeceklerini unutmamalısınız. Yapraklardaki nemi mümkün olduğunca düşük seviyede tutmak adına toprak (bitkinin kendisi değil) kuru göründüğünde bitkinin tabanını sulamak tavsiye edilen bir yöntemdir.

Lavanta Ne Çiçeği Zaman Ekilir?

Lavanta tohumu ekmek için bir yılda 2 önemli zaman dilimi bulunmaktadır. Bu tarihlerden ilki ilkbahar aylarından biri olan Mayıs, diğeri de sonbahar ayarından biri olan Kasım’dır.
Bu iki tarihte de lavanta ekimi gerçekleştirilebilir. İlkbahar aylarında diktiğiniz lavantalar yaz mevsiminde tam şekline kavuşurken Kasım ayında evinizde diktiğiniz lavantalar sayesinde tüm kışı güzel kokulu geçirebilirsiniz.

Lavanta Nasıl Ekilir?

Lavanta tohumu ekmek için mutlaka güneş alan bir toprak tercih edilmelidir. Çünkü lavantalar karanlığı sevmemektedir.
Ayrıca bahçenize ekeceğiniz lavanta toprağınızın bütün otlardan temizlenmiş olması gerekir. Lavanta ekim toprağınızın uygun nem oranına sahip olduğu kontrol edilmelidir.
Lavanta ekimi gerçekleştireceğiniz toprağınızda en az 3 cm derinliğinde çukurlar açılmalıdır. Lavanta büyüdüğünde birbirine karışmaması ve sağlıklı bir büyüme gerçekleştirmesi için her tohum ekim kısmı arasında yaklaşık 100 cm boşluk olması önerilmektedir.
Lavanta ekimi yapılır yapılmaz sulama gerçekleştirilmelidir. Lavanta tohumunun toprağa tutunması için kritik tarihler olan ilk 3 gün boyunca sulama dikkatle yapılmalı az ve gerekli miktarda verilmelidir. Daha fazla verim alabilmek için gübreleme de yapılabilir.

Lavanta Ne Zaman Açar?

Lavanta her mevsim ekilebilen bir bitkidir. Ancak sonbahar, yaz ve ilkbahar ayları lavantanın ekimi için uygun mevsimlerdir.
Lavanta, doğru bakım yapıldığında Haziran ve Ağustos ayları arasında çiçek açar.

Lavanta Çiçeği Hastalıkları

Lavanta çiçekleri uygun bakım koşulları sağlanmadığında hastalıklara açık olabilmektedir.
Soğuk ve ıslak topraklarda yetiştirilen lavanta bitkilerinde mantar enfeksiyonu oluşabilir.
Lavanta bitkiniz sarı, solan veya ölmekte olan yapraklar ve renksiz kök dokusu gösteriyorsa kök çürüğü tehlikesine sahip olma ihtimali yüksektir.

Lavanta bitkisi çoğu çevresel zararlıyı tolere edebilmesine rağmen, bu zararlılara karşı tamamen savunmasız olduğu anlamına gelmez. Özellikle beyaz sinekler lavanta bitkilerini çok çekmektedir. Bu sinekler lavanta yapraklarını altından özsu ile beslenir ve bitkinizin mahsullerine zarar verir. Uygun ilaçlama yöntemleri ile bitkinize zarar veren dış etmenlerden kurtulmanız mümkündür.

Lavantayı Çiçeklenmesi İçin Teşvik Etmenin Yolları

Lavanta gibi çiçekleri için yetiştirilen bir bitki söz konusu olduğunda onu olabildiğince fazla miktarda çiçek açması için teşvik etmek önem taşır. Lavanta bitkinizi çiçeklenmesi için yüreklendirmek konusunda sıkıntı yaşıyorsanız sorunun temelinde birkaç farklı husus yatıyor olabileceğini aklınızda bulundurmalısınız.
İlk husus aynı zamanda en şaşırtıcı olanıdır: Toprağın, lavantanın güzelce çiçeklenemeyeceği kadar verimli oluşu. Fazlasıyla verimli olan bir toprak bitkinin yeşillendikçe yeşillenmesine imkân verir vermesine; ama bu arada tomurcuklar da elden gidiverir! Sizin bitkiniz için de durum buysa onun yerini değiştirebilir veya toprağını havalandırmak ve besin bakımından daha az yoğun olmasını sağlamak amacıyla kumla ya da çakılla ıslah edebilirsiniz.
Lavantanızın ayrıca günde en az altı ila sekiz saat boyunca güneş almasını sağlamalısınız. Böylece, bitkiniz en üretken günlerini yaşayacaktır! Şayet bitkiniz mevcut yerinde bu kadar ışık almıyorsa bitkinize gölge yapan, yakınlardaki diğer bitkilerin yapraklarını budayabilir veya onu bir saksıya alıp ışığı “kovalaması” için odadan odaya taşıyabilirsiniz.
Son olarak, bitkinizi, istediğiniz kadar büyüdüyse bile her ilkbaharda budamak daha sık ve gür çiçeklenmesini sağlayacaktır. Bunun sebebi şudur: Lavanta açmaya devam ederken tomurcuklar üretir. Bu nedenle, bu süreci teşvik etmek bitkinize, büyümeyi sürdürmesi için ihtiyaç duyduğu mesajı verebilecek, faydalı bir yöntem olabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Lavantanın Bakımı Kolay mıdır?

Elbette. Lavanta, bakımının pratik oluşu nedeniyle de sevilen bir bitkidir. Bu bitkiler azıcık ihmal edildiklerinde bile coşarlar. Bu nedenle, bahçenizi zaman zaman sulamayı unutuyorsanız bu bitki sizin için biçilmiş kaftan demektir!

Lavanta Bitkisi Ne Kadar Yaşar?

Lavanta bitkileri 10 yıla kadar yaşayabilirler; fakat zamanla güçsüzleşir ve daha az çiçeklenirler. Çoğaltım yaparak koleksiyonunuzu muhafaza edebilir, böylece yaşlı bitkilerden kurtulabilirsiniz.

Lavanta Ne Kadar Hızlı Büyür?

Lavanta oldukça hızlı büyüyen bir bitkidir ve her yıl boyu birkaç santim daha uzar. Bununla birlikte, genç lavanta bitkilerinin ikinci ya da üçüncü dönemlerine dek çiçeklenmediklerini aklınızda bulundurmalısınız.